ძალადობის წარმოდგენის თავისებურებები ჟან-მარი გუსტავ ლე კლეზიოს შემოქმედებაში

ძალადობისა და აგრესიის თემა ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ასპექტს წარმოადგენს თანამედროვე ფრანგი მწერლის ჟან-მარი გუსტავ ლე კლეზიოს შემოქმედებაში. 2008 წლის ნობელიანტი ლე კლეზიო ყოფიერების დეგრადაციასა და ადამიანზე თანამედროვე ტექნოლოგიების მომაკვდინებელი ზეგავლენის გამო, შეშფოთებას  გამოხატავს პირველივე რომანიდან, რასაც პერმანენტულად იმეორებს შემდგომ რომანებშიც. ლე კლეზიო წარმოგვიდგენს თანამედროვე ადამიანის ცხოვრების ისეთ ნიუანსებს, რომლებშიც არსებობის ხელოვნურობა ვლინდება. მწერალს სურს, აჩვენოს, რომ ჭეშმარიტი არსებობა „სხვაგან“ არის,  „სხვა მხარეს“ და მისი ძიებისკენ მოუწოდებს მკითხველს. ძიების ამ მოთხოვნილებით შეპყრობილნი, ლე კლეზიოს პერსონაჟები მუდმივად მოძრაობენ,  მოგზაურობენ და გადაადგილდებიან მსოფლიოს სხვადსხვა კუთხეში ან უბრალოდ ბუნების წიაღში ხეტიალით არიან დაკავებულნი. თუმცა მათი მოგზაურობა არ გულისხმობს ეგზოტიკური ადგილების მონახულებას წინასწარ განსაზღვრული მარშრუტით. პერსონაჟთა გადაადგილება სპირიტუალურ ძიებას წარმოადგენს, სადაც მნიშვნელობა ენიჭება უმცირესისა და უმნიშვნელოს აღმოჩენას და შეცნობას, რაც რეალობის ალტერნატიულ ხედვას ავითარებს. ხედვის განახლება და მზერის ახალი ოპტიკის შექმნა კი ნამდვილი არსებობის მოპოვების საშუალებაა.

არსებობის სიყალბე, მწერლის აზრით, ყველაზე მკაფიოდ ურბანული გარემოს წიაღში წარმოჩინდება, რომელიც ამავე დროს აგრესიის წყარო და კატალიზატორია. აგრესია, რომელიც ამ სივრცის წიაღში წარმოიშობა და ვითარდება, ერთი შეხედვით, შეუმჩნეველია, მაგრამ მთლიანად შთანთქავს ადამიანის ინდივიდუალიზმსა და იდენტობას. საუბარია ფსიქოლოგიური ხასიათის აგრესიაზე, რომელიც თან ახლავს  თანამედროვე ადამიანის ცხოვრებას ჰიპერკომერციალიზებულ, თანამედროვე ტექნოლოგიებით მართულ სამყაროში. ძალადობის წყაროდ ასეთ სამყაროში საზოგადოებრივი სისტემა მოიაზრება, რომლის საფუძველს წარმოადგენს სურვილის აღძვრის და შემდგომ ამ სურვილის დაკმაყოფილების პრინციპი. ამ მოცემულობაში ადამიანის მოთხოვნილებასა და საჭიროებას რეკლამა განსაზღვრავს. ადამიანი იქცევა უბრალოდ მომხმარებლად. მასობრივი მოხმარების პირობებში, როდესაც საგანთა ჭარბი წარმოება ხდება და ადგილი აქვს არნახულ სარეკლამო წნეხს მათ საჭიროებაში დასარწმუნებლად, ადამიანი დამოკიდებული ხდება საგნებზე.  თანამედროვე ტექნოლოგიების განვითარებამ საგანთა როლი კიდევ უფრო გაზარდა, რაც ადამიანის ბუნებრივი უნარების დაქვეითებისა და დეგრადაციის საფუძველი გახდა. საგნების შემოსევის პირობებში ადამიანიც უსულო საგანს  ემსგავსება და მოქმედებს, როგორც  რობოტი, რომელიც სისტემის მიერ შეთავაზებული წესებით ავტომატური რეჟიმით აგრძელებს არსებობას. ამ სიტუაციაში ადამიანი ძალადობრივი სისტემის მსხვერპლად წარმოგვიდგება, ვინაიდან ხელოვნურად ილახება მისი უპირველესი უფლება, იცხოვროს ბუნებრივი ადამიანური მოთხოვნილებებით. სწორედ ამ ტიპის ძალადობის დემონსტრირებას ცდილობს ლე კლეზიო თავის ნაწარმოებებში. მსგავს საზოგადოებაში ცხოვრება მწერლისთვის ომის ტოლფასია, რომელიც, მისი აზრით, ბოლოს უღებს ინდივიდუალიზმს. თემა განსაკუთრებით აქტუალურია მის ადრეულ ნაწარმოებებში, კერძოდ,  მეოცე საუკუნის 60-70-იანი წლების  რომანებში. ეს ის პერიოდია, როდესაც თანამედროვე ტექნოლოგიების შემოჭრა საზოგადოებრივ ცხოვრებაში არნახულ ტემპებს იძენს და ინტელექტუალთა განსჯის საგანი ხდება, როგორც ეგზისტენციალური მნიშვნელობის საკითხი. მირიამ სტენდალ ბულო მიიჩნევს, რომ ლე კლეზიო იმ პერიოდის ფილოსოფოსთა გავლენას განიცდის, კერძოდ კი, მარტინ ჰაიდეგერის იმ მოსაზრების, რომელიც   ადამიანის საგნებზე დამოკიდებულებას ეხება[ბულო, 1999:185].

ლე კლეზიოს დამოკიდებულება ადამიანსა და საგნებს შორის დამყარებულ იერარქიაზე მართლაც ეხმიანება ხსენებული ფილოსოფოსის მსოფლმხედველობას, რომელიც თავის ერთ-ერთ ნაშრომში აღნიშნავს: „ჩვენ შეგვიძლია, ვუთხრათ „დიახ“ ტექნოლოგიების გამოყენებას და ასევე შეგვიძლია, ვუთხრათ „არაც“, იმ მოსაზრებით, რომ ხელი შევუშალოთ მათ მიერ ჩვენს შთანთქმას, გადაგვარებასა და თვალის ახვევას, და, ბოლოს და ბოლოს, ჩვენი არსებობის დაცარიელებას“[ჰაიდეგერი, 1976:145].

სწორედ ტექნოლოგიების მიერ „დაცარიელებულ“ ყოფიერებაზე წუხილი წარმართავს ლე კლეზიოს რომანებს - „ოქმი“, „ომი“ და „გაქცევების წიგნი“, რომლებიც ჩვენი სტატიის საკვლევ კორპუსად ავირჩიეთ. ზემოთ აღნიშნულ რომანებზე დაყრდნობით ჩვენ შევეცდებით, შევისწავლოთ კვლევისთვის მნიშვნელობის მქონე ყველა ერთეული - ლინგვისტური კონსტრუქცია, სახე, სიმბოლო თუ მითი, რომელთა ერთობლიობაშიც იკითხება ძალადობის თემა.

ძალადობაზე მინიშნება აღნიშნულ რომანებში სათაურიდანვე იჩენს თავს. „ოქმი“, განაჩენის გამოტანასთან იწვევს ასოციაციას, რაც დანაშაულთან არის კავშირში; ნაწარმოები მართლაც წარმოგვიდგენს ადამიანის ცნობიერებაზე განხორციელებულ გაუგონარ ძალადობას, რასაც თანამედროვე ცხოვრების წესი იწვევს: „განადგურებული ვარ ჩემი ცნობიერების სიმძიმით. მისგან ვკვდები“[ლე კლეზიო, 1963:56]. ადამ პოლოს ეს ფრაზა ნაწარმოებში გათამაშებული ფსიქოლოგიური აგრესიის სიმწვავეს სრულად ასახავს.

 „ომი“ პირდაპირი მნიშვნელობით აღნიშნავს ძალადობის კონკრეტულ ფორმას. „ომი დაიწყო“[ლე კლეზიო, 1973:7] – წინასწარმეტყველური ტონით გვამცნობს რომანის შესავალი. „იგი ყოველ წუთს მიმდინარეობს, რაღაცას გლეჯს და ნაფლეთებად აქცევს[…], ვერავინ გადაურჩება ომს. ფეხზე მდგარი ვერავინ დარჩება. არავინ იქნება დანდობილი“[ლე კლეზიო, 1973:7]. ასეთია დასაწყისის გაგრძელება და მთელი რომანი ამ სასტიკი „ომის“ პერიპეტიებზე მოგვითხრობს. აპოკალიფსური დისკურსი, რომლითაც გაჯერებულია რომანის ნარაცია, კიდევ უფრო ამძიმებს მიმდინარე ომის მოსალოდნელ შედეგებს: „განადგურება ახლა უკვე ახლოსაა.  სულ ცოტა დროში მოხდება ეს. ეს წერია გზაჯავარედინების ცენტრში, როცა მას ბრბოს მოძრავი კვანძი კეტავს. ეს წერია ასევე საავტომობილო გზებზე, მეტალის სასაცილო მწერებით, რომელნიც საათში 120 კილომეტრით დაჰქრიან და თვითვმფრინავების ფრთებზეც. ეს დახატულია წამომართული სახლების თეთრ ფასადებზე, ჭუჭყიანშუშებიანი ფანჯრების მწკრივებზე, სადგურებში, საავადმყოფოებში. ეს წერია, მაგრამ მისი წაკითხვა არავის სურდა“[ლე კლეზიო, 1973:233].

რაც შეეხება „გაქცევების წიგნს“, სათაური ძალადობის თემის რეფერენციას წარმოადგენს, ვინაიდან საუბარია, რაღაც ისეთისგან გაქცევაზე, თავის დაღწევაზე, რაც აუტანელი და გაუსაძლისია. ოგანი გრძნობს ქალაქის სულისშემხუთველ გავლენას და ერთ დღესაც ის გადაწყვეტს წასვლას. ასე იკვეთება ქალაქის, როგორც ძალადობრივი სივრცის სახე, რომელსაც მწერალი უპირისპირებს ბუნებას, როგორც აბსოლუტური თავისუფლებისა და ნამდვილი არსებობის შესაძლებლობას. ბუნებისა და ურბანული სამყაროს ოპოზიცია, ექსპლიციტურად თუ იმპლიციტურად სამივე რომანში იჩენს თავს და სწორედ მას ემყარება ძალადობის წარმოსახვითი სტრუქტურა. ბუნებრივი პეიზაჟები, მათი ხშირი და გრძელი აღწერები, პერსონაჟთა აღტკინება ბუნების შემადგენელი ნაწილებითა და მათი ზემოქმედების შედეგად მოგვრილი ფიზიკური განცდების წინა პლანზე წამოწევა ერთმნიშვნელოვნად მეტყველებს ბუნებრივი სივრცის უპირატესობაზე და აკნინებს ურბანულ სივრცეს. ეს უკანასკნელი მხოლოდ აგრესიულ ფონს ქმნის ამა თუ იმ რომანში.

ქალაქისადმი თავის უარყოფით დამოკიდებულებას ლე კლეზიო არაერთ ინტრვიუში აღნიშნავს. 1969 წელს გაზეთ «Le Monde» – ში გამოქვეყნებულ სტატიაში ის ამბობს, რომ ქალაქი ერთგვარი სატყუარაა, რომელიც ადამიანებს თავის წიაღში იზიდავს თანამედროვე ტექნოლოგიების გასაოცარი ეფექტების წყალობით, სინამდვილეში კი, მარადიულ ომში ითრევს, რომელიც ამ სივრცეში ყოველდღიური ცხოვრების სინონიმია: „მათში [ქალაქებში] სიმშვიდე არ სუფევს. მათ კედლებს შორის, მათი ქუჩების გაყოლებაზე მუდმივად მიმდინარეობს ომი...“[ონიმუსი, 1994:78].

ლე კლეზიო ურბანულ სივრცეს ადამიანის ხელით შექმნილ ხელოვნურ სივრცედ მიიჩნევს, ბუნების ნამდვილი, პირვანდელი სახის დამახინჯებად. ამ კონტექსტში მწერალი ცივილიზაციის პროგრესში საშიშ ნიშნებს ხედავს. ორიგინალური სივრცის, ანუ საწყისი ბუნების გადაგვარება თანამედროვე ტექნოლოგიების არნახული ტემპებით განვითარების წყალობით ისეთ მასშტაბებს აღწევს, რომ იგი საფრთხისშემცველი ხდება ადამიანის არსებობისთვის: «ეს წინსვლა[...] იმის, რასაც ჩვენ ცივილიზაციას ვეძახით, არ მიმდინარეობს წყნარად, მშვიდად, არამედ აგრესიული ფორმით, და ქალაქების ამ განვითარებას მივყავარათ ერთგვარ ბრძოლამდე, მუდმივ ორთაბრძოლამდე ადამიანებს შორის, ადამიანსა და ბუნებას შორის... [ლოსტი, 1971:63].

საფრთხეებში ლე კლეზიო მოიაზრებს, უპირველეს ყოვლისა, ადამიანის უფლებას, უბრალოდ თავისუფლად გადაადგილდეს, რაც გართულებულია რკინა-ბეტონის კონსტრუქციებით გადატვირთულ სივრცეში. ტოპოგრაფიული დეტალების სიჭარბეს, რომელიც ქალაქის დეკორისთვის არის დამახასიათებელი უპირისპირდება ბუნებრივი სივრცის „ცარიელი წესრიგი“. სხვადასხვა მკვლევარი ლე კლეზიოს რომანებში გამოყოფს სივრცითი სტრუქურების თანმხლებ ზოგიერთ მეტაფორასა და ლინგვისტურ ერთეულს, რომლებიც საუკეთესოდ წარმოაჩენენ ბუნება/ქალაქის დაპირისპირებას. კერძოდ, “ordre vide“(„ცარიელი წესრიგი“), ან “terrain vague”( „აუთვისებელი მიწა“)[მიშელი, 1986:23], რომელიც ბუნებრივ სივრცეებთან მიმართებაში გამოიყენება და მათი საწინაღმდეგო ტერმინი „trop- plein» (მოჭარბებული, გადავსებული)“[ტურაია ბენ სალა, 2014:81], რომელიც ურბანული სივრცის ხასიათს განსაზღვრავს. მწერალი უპირატესობას პეიზაჟის სიცარიელეს ანიჭებს, რადგან ის თავისუფლებას შეიცავს, სუფთა ფურცელს ჰგავს და ათასგვარი შესაძლებლობისთვის ღიაობის სიმბოლოა. ქალაქის ყოველდღიურ ერთფეროვან ყოფას გამოქცეული პერსონაჟები სწორედ ამ ცარიელ პეიზაჟებს აფარებენ თავს და ხეტიალში, ბუნების ჭვრეტაში ატარებენ დროის უმეტეს ნაწილს. საზოგადოებას თვითნებურად განრიდებული პერსონაჟების თავშესაფარს ძირითადად ზღვის სანაპირო, მთა ან უდაბნო წარმოადგენს. ეს უკანასკნელი სწორედ თავისი „ცარიელი წესრიგის“ გამო არის აღტაცების საგანი არაერთ რომანში, განსაკუთრებით კი რომანში „უდაბნო“.

პეიზაჟის „სიშიშვლე“ და „სიცარიელე“, რომელიც უდაბნოს ახასიათებს სივრცის მნიშვნელობას სრულებით არ აკნინებს. პირიქით, მწერალი გვაჩვენებს, რომ ეს“სიცარიელე“ არის ყველაზე სავსე, რადგან საწყის მდგომარეობას, განახლების შესაძლებლობას შეიცავს თავის თავში. ეს არის ადგილი, საიდანაც შეიძლება ყველაფრის ახლიდან დაწყება. განახლების სურვილი კი ნამდვილი არსებობის წინაპირობაა. თანამედროვე ქალაქის წიაღში მხოლოდ ერთი შესაძლებლობა არსებობს: იცხოვრო სისტემის მიერ დადგენილი წესრიგით, რომელიც ბოლოს უღებს თავისუფლებას. სწორედ ამ შეზღუდვაში ვლინდება ძალადობის პირველი ნიშანი. დაუსრულებელი ქუჩები, შენობები, მანქანები და მათთან დაკავშირებული აუდიო და ვიზუალური ეფექტები, რომლებიც ქალაქურ სივრცეს ქმნიან, დეზორიენტაციასა და თავბრუსხვევას იწვევს. ლე კლეზიო თავის ერთ-ერთ ინტერვიუშიც განმარტავს ქალაქის ამ სულისშემხუთველ ასპექტს და „ცარიელი სივრცის“ უპირატესობაზე საუბრობს, რომელიც, სულ მცირე, „გავლის“ შესაძლებლობას იძლევა:  „ის, რაც ქალაქში საშინელია, ეს არის ... ეს საკუთრების განცდა, შთაბეჭდილება, რომ ყველაფერი გადაჭედილია, რომ ყველაფერი დაკავებულია. მე ხშირად ვეუბნები ხოლმე ჩემს თავს, შემაძრწუნებელი იქნებოდა დღევანდელობაში დაბადება, გაჩნდე ქვეყნად იქ, სადაც ყველაფერი მისაკუთრებულია, სადაც თქვენ უკვე აღარ გაქვთ  შესაძლებლობა, არათუ რაიმეს ფლობდეთ, არამედ უბრალოდ გაიაროთ, რადგან ცარიელი მიწა არის სწორედ გავლის შესაძლებლობა“[ეზინი, 1995:58].

ურბანული პეიზაჟების წარმოსახვაში ლე კლეზიო მიმართავს უკიდურეს აბსტრაქციონიზმს და ქალაქს წამოგვიდგენს როგორც რკინისა და ბეტონის კონსტრუქციებისგან შემდგარ მიწის ნაწილს. ქალაქის დეკორში მწერალი წინა პლანზე წამოწევს ისეთ დეტალებს, როგორებიცაა: ასფალტის გზები, ელექტროგადამცემი და რკინიგზის ხაზები, გზაჯვარედინები, შუშის დეკორაციები, განათებები, ერთფეროვანი სახლები და სხვადასხვა ფუნქციონალური დატვირთვის მქონე შენობა-ნაგებობები, პარკინგები, აეროპორტი, ჰიპერმარკეტები თავისი დაუსრულებელი სექციებით, სავაჭრო ცენტრები, ღამის კლუბები: „მილიონობით ტონა გიგანტური ცემენტის ბლოკები წამომართული დედამიწაზე...რკინიგზისა და გზატკეცილების კილომეტრები, ბოძებისა და ტელეგრაფების ტყეები, ტბები, შუშის კუბიკები, ნიკელის პლაჟები, ტალღოვანი ტოლის ველები. ამქვეყნად არცერთი პეიზაჟი არ ყოფილა ასეთი ვრცელი, ასეთი ღრმა. არასოდეს ყოფილა ასეთი მაღალი მთები, არც კანიონები, ამაზე უფრო თავბრუდამხვევი. არასოდეს ყოფილა ამდენი რკინა და ქვა, ამდენი გამჭვირვალე  და გაუმჭვირვალე მასალა“[ლე კლეზიო, 1973:66].

ჟან ონიმუსის აზრით, ლე კლეზიოს მიერ წარმოდგენილი ქალაქი აბსტრაქტული აზროვნების ნაყოფია, საიდანაც იდევნება აზრი და ტექნოლოგიების ბატონობა უმაღლეს წერტილს აღწევს. ქალაქი „ახელებს და ამავე დროს დამოკიდებულს ხდის ადამიანს, როგორც ნარკოტიკი“ [ონიმუსი, 1994:75]. ის ამავე დროს სიცარიელის გამოხატულებაა, „უდაბნო, რომელიც სავსეა უამრავი ოთახით“ [ლე კლეზიო, 1969 :182] და, სადაც სული დაკარგულია. წესრიგი, პერფექციონიზმი და ტექნოლოგიები, რომლებიც ქალაქის დიდებულების მაჩვენებლები უნდა იყვნენ, ისეთ ხარისხს აღწევენ, რომ იქ ცხოვრება აუტანელი ხდება. უკიდურესი აბსტრაქცია, რომელიც ქალაქის დეკორში იკვეთება, რეგრესის ნიშანია და დამანგრეველი ძალა გააჩნია. იგი პირდაპირ დაკავშირებულია მექანიკასთან და ანალიტიკურ აზროვნებას წარმოშობს. თანამედროვე სამყარო სწორედ ანალიტიკური აზროვნების ნაყოფია და ტექნო სტრუქტურად არის ქცეული [ონიმუსი, 1994:76]. აზროვნების ეს ფორმა აკნინებს და სტერილურს ხდის არსებობას და ბუნების წინააღმდეგ მიმართული ომის საფუძველს ქმნის. ის ბოლოს უღებს სიმშვიდეს, გვაშორებს საწყისებს და გაუგონარი ძალადობის მორევში გვითრევს.  აზროვნების ეს ფორმა ჯერ  ადამიანის გონების მექანიზაციას ახდენს, შემდეგ სხეულის, თავს ახვევს რა განმეორებად სამუშაოს, რომლის შესრულების ტემპებიც თანდათან იზრდება. ყველგან შფოთი და მოუსვენრობა ისადგურებს. ადამიანები აჩქარებული ნაბიჯებით დადიან ქუჩებში, ყველა სადღაც მიიჩქარის [ონიმუსი, 1994:65]. ისინი ემსგავსებიან მარიონეტებს, რომლებიც უხილავი ხელის მიერ არიან მართულნი: „სამყარო მარიონეტებით არის დასახლებული, სამყაროში ცხოვრობენ ავტომატური არსებები» [ლე კლეზიო, 1969:182].

ურბანულ გარემოს, როგორც ტექნო სტრუქტურას, მხოლოდ საგნების წარმოქმნა შეუძლია: „ისინი აქ არიან, წყეული საგნები. სუპერმარკეტების კორიდორების გაყოლებაზე, სამყაროს ყველა კუთხიდან მოსულნი“[ლე კლეზიო, 1973:232].

საგანთა სიმრავლეში იკარგება აზროვნება და ადამიანის გრძნობები: «აქ რაოდენობა ბატონობს. არავითარი ინდივიდუალური აზრი, აღარც სურვილები» [ლე კლეზიო, 1973:92]. საგანთა წარმოქმნის პროცესში ადამიანი უბრალო საგნების მწარმოებელ ინსტრუმენტად არის ქცეული [ონიმუსი, 1994:66].  თუ ადამიანი კარგავს მწარმოებლურ უნარს, ის უბრალოდ უარყოფილია სტრუქტურის მიერ. ამრიგად, ქალაქური სივრცე ადამიანს სთავაზობს მხოლოდ შეზღუდულ და ხელოვნურ არსებობას. მისი სიმძიმე ქალაქისადმი პერსონაჟთა დამოკიდებულებაშიც ვლინდება, რომლებიც მისგან გაქცევის აკვიატებული სურვილით არიან შეპყრობილნი: „რკინისა და ბეტონის ქალაქო, აღარ მინდიხარ, უარს ვამბობ შენზე !“ [ლე კლეზიო, 1969:63] – ასეთია გაქცეული ოგანის განწყობა ქალაქის მიმართ.

ქალაქის დეკორის განუყოფელი ელემენტია უსასრულო ქუჩები და ამ ქუჩებში უმისამართოდ მოსიარულე ადამიანები, რომელთაც ლე კლეზიო ბრბოდ მოიხსენიებს. ბრბო განასახიერებს, ერთი მხრივ,  საგნებზე დამოკიდებული  ადამიანების შინაარსისგან დაცლილ არსებობას  და, მეორე მხრივ, ინდიფერენტიზმს, რომელიც ამ არსებობის წიაღში ღვივდება. ქუჩაში მოსიარულე ადამიანთა მასის  მოძრაობას სასიკვდილოდ განწირულთა სვლას უწოდებს მწერალი: „ეს არის ხალხი, რომელიც სიკვდილისკენ მიემართება, მათი ბედისწერა არის სიკვდილი“[ლე კლეზიო, 1973:77].

 მექანიკური არსებობა გამორიცხავს თანაგრძნობის უნარსაც. შესაბამისად, ადამიანთა შორის კომუნიკაცია მინიმუმამდეა დაყვანილი. თითოეული მათგანი საკუთარ თავში იკეტება და არ შეუძლია სხვისი გაგება. ამ ფენომენს სიმბოლურად განასახირებენ სახლები, რომლითაც გადავსებულია ქალაქური სივრცე. ეს „თეთრი“, „უამრავ ფანჯრებიანი“ [ლე კლეზიო, 1973:60]. შენობები არსებობის გაერთფეროვნებაზე მიანიშნებენ, და ამავე დროს, აჩვენებენ ადამიანის თავის თავში ჩაკეტვას,  სხვა ადამიანების გასაგებად საკუთარი „მეს“ გადალახვის სურვილის არქონას : „ადამიანები თავიანთ ბაკნებში გამოიკეტნენ და ქუჩაში ისე დადიან, როგორც დაბურულშუშებიანი მანქანები“[ლე კლეზიო, 1973:90].

სახლები, სწორედ ის „ბაკნებია“, რომლებშიც ადამიანები არიან გამოკეტილნი და არ ცდილობენ სხვასთან კომუნიკაციას, მის გაგებას. სახლების ფანჯრების „ერთმანეთის მსგავს საკნებად“[ლე კლეზიო, 1973:169] მოხსენიება რომანში „ომი“, სახლების საპყრობილესთან ასოციაციას იწვევს და ჩაკეტილობის განცდას ამძაფრებს. რომან „გაქცევების წიგნის“ პერსონაჟი ახალგაზრდა მამაკაცი ოგანი გარბის სახლიდან, რადგან სახლი საპყრობილედ ეჩვენება: „ყველაფერი იმ დღეს დაიწყო, როცა მან საპყრობილე აღმოაჩინა. ის იყურება თავის გარშემო და ხედავს კედლებს, რომელიც მას აკავებს, ვერტიკალური კედლის პანელებს, რომელიც წასვლაში ხელს უშლის. სახლი საპყრობილეა. ოთახი, სადაც ის იმყოფება, საპყრობილეა“[ლე კლეზიო, 1969: 35].

გაქცევა ამ სულის შემხუთველი არსებობიდან თავის დაღწევის ერთადერთი საშუალებაა. ამიტომ პერსონაჟები ძალიან ხშირად მიმართავენ მას. „ოქმის“ პერსონაჟი ადამ პოლო, ქალაქგარეთ მიტოვებულ სახლში ცხოვრებას არჩევს ყველასგან მოშორებით. სახლიდან და ქალაქიდან გაქცეული „გაქცევების წიგნის“ პერსონაჟი ახალგაზრდა მამაკაცი ოგანი მსოფლიოს გარშემო მოგზაურობს. საზოგადოებისგან მათ თვითნებურ ჩამოშორებასა და იზოლაციას ძიების ხასიათი აქვს. ეს არის  ნამდვილი არსებობის ძიება, სხვაგან, უცხო მხარეში, სვლა და სხვათა შეცნობა, რაც ამავე დროს საკუთარი თავის შეცნობაცაა. ქალაქში კი ისინი ჩაკეტილობისა და მარტოობის გრძნობით იტანჯებიან. ყოველ ნაბიჯზე აღმართულ კედლებს შორის თავს გამომწყვდეულად გრძნობს ოგანი, ქალაქის ათასგვარი ხმაური ძალას აცლის და დაუსრულებელ ქუჩებს ჭკუიდან გადაჰყავს: „ის [ქალაქი] მას შეუმჩნევლად დევნიდა, თავის კედლებს შორის იმწყვდევდა, ძალას აცლიდა თავისი ვულკანისებრი ხმაურით, ჭკუიდან გადაყავდა თავისი სწორი გზებით, რომელთაც ბოლო არ უჩანდათ“[ლე კელზიო, 1969:125].

ამრიგად, ქალაქური სივრცე იდენტობის დათგუნვისა და წაშლისკენ არის მომართული. გაქცეული ოგანი იწყებს მოგზაურობას მსოფლიოს გარშემო, რომელიც „სხვათა“, სხვა ცივილიზაციებისა და კულტურის აღმოჩენებითა და მათთან ზიარებით სრულდება. ლე კლეზიოს სურს, აჩვენოს სამყარო მთელი თავისი მრავალფეროვნებით,  მისი ყველანაირი გამოვლინებით. ადამიანმა  უნდა ეძიოს, დაინახოს და განიცადოს თითოეული ეს გამოვლინება, რადგან მხოლოდ სამყაროს შემადგენელ ნაწილებთან ერთიანობაში მიიღწევა ნამდვილი ცხოვრება. ქალაქი კი საწინააღმდეგო წარმოდგენებს აღვივებს. თავის წიაღში მცხოვრებ ინდივიდებს ეს ჩაკეტილი სივრცე ეგოცენტრიზმით კვებავს და ცხოვრების წესად ჯუნგლების  „კანონებს „ სთავაზობს. საკუთარ „მესა“ და საკუთარ კულტურაში გამოკეტილი ინდივიდები ვერ ამჩნევენ და არ ესმით არავისი და არაფრის, საკუთარი თავის გარდა. სწორედ  „ჯუნგლები“და „ჯოჯოხეთი“არის  ყველაზე ხშირად გამეორებადი მეტაფორები, რომელთაც ლე კლეზიო ქალაქის შინაარსის გადმოსაცემად იყენებს: “როგორც ჯუნგლებში, მილიონი სხვადასხვა ფოთლით, მილიონი მწერით, ხილით, ჭიაყელით, ფესვებით, გველებით....სწორედ ამგვარად მინდა ვისწავლო ქალაქის ქუჩებში სიარული: რადგან ვიცი, რომ ყველგან მომაკვდინებელი ძალებია, საფრთხეები და შხამებია» [ლე კლეზიო, 1973:189].

ადამისა და ოგანისგან განსხვავებით, ქალაქიდან არ გარბის რომან „ომის“ პერსონაჟი ბეა ბ., პირიქით მთელ დღეებს ის ქალაქის ქუჩებში ხეტიალში ატარებს. გოგონა აკვირდება ყველა დეტალს, რომლებიც ამ სივრცეს ქმნიან და მას საფრთხის განცდა არ ტოვებს: „სამყაროს ყოველგვარ ძალადობას, მთელ მის ძლიერებას, მთელ მის ძალაუფლებას აქ მოუყრია თავი, აქ დაუტოვებია თავისი კვალი. საღამოს ახალგაზრდა გოგონა მიაბიჯებდა ქალაქის ქუჩებში და თავს მშვიდად ვერ გრძნობდა“[ლე კლეზიო, 1973:77].

გოგონას დაკვირვების საგანს შეადგენს ღამის კლუბი, სუპერმარკეტი, პარკინგი, ქუჩები და ქუჩაში მოსიარულე ადამიანთა ბრბო, საავტომობილო გზები და დიდი სისწრაფით მიმავალი მანქანები, რომელთა მუქი „ფანჯრებიდან ადამიანის დანახვა შეუძლებელია“[ლე კლეზიო, 1973:168]. ადამიანის ქალაქში ცხოვრება ომს ჰგავს. ეს არის უსისხლო ომი, დაჭრილებისა და გარდაცვლილების გარეშე, ტექნოლოგიებისა და სისტემური წესრიგის ომი ცოცხალი არსებების წინააღმდეგ: „სასტიკი და ჩუმი ომი, უმოწყალო, უმადური, ომი დახოცილების გარეშე, სადაც არ ყოფილან დაჭრილები, არც სისიხლის გუბეები ყოფილა. უდავოდ ბრმა ომი, რომელიც რაიმე გაფეტიშებული სიტყვის ან რაიმე იდეისთვის არ იყო გაჩაღებული, მაგრამ სამყაროს მუსრავდა“[ლე კლეზიო, 1973:27].

თანამედროვე ომის ფენომენის გასაგებად საკმარისია ქალაქის სხვადასხვა შენობა-ნაგებობის მონახულება, მათი შინაარისა და დანიშნულების გააზრება და ცხადი ხდება, რომ ეს ერთი შეხედვით ჩვეულებრივი დაწესებულებები, როგორებიცაა:  რკინიგზა, სააავადმყოფოები, მორგები, ბანკები თუ სხვა თავიანთი დანიშნულებიდან გამომდინარე ჰქმნიან ამ ჩუმი ომის ისტორიასა და შინაარსს, ვინაიდან მათი ფუნქციები გასაზღვრავს ადამიანის არსებობას: «თუ გვსურს, ვიცოდეთ ომის წარმოქმნის საფუძვლები, მისი მიმდინარეობა, მისი ისტორია, უნდა ვინახულოთ ეს ექსტრაორდინალური ადგილები: რკინიგზის სადგურები, საავადმყოფოები, სასადილოები, მორგები, სასაკლაოები, კაზინოები, ბარები, მაღაზიათა ქსელები, ცივი ოთახები, ბანკები, ბენზინგასამართი სადგურები, ეკლესიები, სოციალური უსაფრთხოების ოფისები და აეროპორტები“[ლე კლეზიო 1973:177]. ადამიანები თავისივე ხელით შექმნილი კონსტრუქციების და მათთვის მინიჭებული მნიშვნელობის მსხვერლნი არიან და მათი დამანგრეველი ზეგავლენის ქვეშ იმყოფებიან.

ამრიგად, მოცემული ანალიზის საფუძველზე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ზემოაღნიშნულ რომანებში ლე კლეზიო წარმოგვიდგენს ძალადობის ფორმას, რომელიც თანამედროვე სამყაროში მცხოვრები ადამიანის წინააღმდეგ ხორციელდება და ფსიქოლოგიური ხასიათისაა. ის მიმართულია ადამიანის ბუნებრივი სახის წაშლისა და მის უსულო, ტექნოლოგიურ ინსტრუმენტად ქცევისკენ. ადამიანის არსებობის დეგრადაცია განსაკუთრებული სიმძაფრით ვითარდება ქალაქის წიაღში. მწერალი სწორედ ქალაქს, მის ზეგადატვირთულ ტოპოგრაფიას, ქალაქის არქიტექტურის უკიდურეს აბსტრაქციონიზმს, წესრიგსა და პერფექციონიზმს და ფუნქციონალურ შინაარს მიიჩნევს აგრესიის წყაროდ. ქალაქური სივრცის აგრესიულობის ხაზგასასმელად მწერალი ბუნებრივი სივრცეების უპირატესობას ამტკიცებს, რომლებიც, მისი აზრით, მარადიული განახლებისა და ნამდვილი არსებობის შესაძლებლობაა.

ლიტერატურა

Berges D., Barberis P., Biasi P.-M., Frais L.
2005
Méthodes critique pour l’analyse littéraire. Armand Colin. Paris.
Brunel P.
2002
La littérature française du XXe siècle. Nathan. Paris.
Cavallero C.
2009
Le Clézio, témoin du monde. Essai. Clamart. Calliope. Paris.

2000
Dictionnaire de la littérature française du XXe siècle. Encyclopedia Universalis. Albin Michel. Paris.
Joël T.
1998
Introduction aux méthodologies de l'imaginaire. Elipses, Paris.
Holzberg R.
1981
L’œil du serpent – dialectique du silence dans l’œuvre de J.-M.G. Le Clézio. Naaman. Sherbrooke. Québec.
Heidegger M.
1976
Questions III et IV, Gallimard. Paris
Labbé M.
2000
L’écart romanesque. L’Harmattan. Paris.
Lhoste P.
1971
Conversations avec J.-M.G Le Clézio. Mercure de France.Paris.
Le Clézio, J.-M. G.
1997
Ailleurs. Entretiens sur France-Culture avec J.-L. Ezine en novembre. Arlea.
Le Clézio, J.-M. G.
1963
Le procès – verbal.Gallimard. Folio. Paris.
Le Clézio, J.-M. G.
1969
Le livre des fuites. Gallimard. L’immaginaire. Paris.
Le Clézio, J.-M. G.
1973
La guerre. Gallimard. Le Chemin. Paris.
Le Clézio, J.-M. G.
1985
Le chercheur d’or. Galimard. Folio. Paris.
Michel J.
1986
Une mise en récit du silence Le Clézio, Bosco, Gracq. José Corti. Paris
Onimus J.
1994
Pour lire Le Clézio. PUF. Coll. « Ecrivains ». Paris.
Poulet E.
2008
La faille identitaire chez les personnages de Le Clézio. http://www.larevuedesressources.org/la-faille-identitaire-chez-les- personnages-de-le-clezio,801.html
Salles M.
2007
Le Clézio, Peintre de la vie moderne. L’Harmattan. Paris.
Stendal Boulot, M.
1999
Chemins pour une approche poétique du monde, Le roman selon le Clézio.Museum Tusculanum Press. Université de Copenhague.
Suzuki M.
2009
«De la claustromanie au nomadisme : L’origine du gout de l’ail Le Clezio », Revue littéraire mensuelle Europe, n° 957-958, janvier- février, p.p. 69-81. France.
Thouraya Ben Salah, B. T.
2014
Le détail et l’infime dans l’œuvre de Jean Marie Gustave Le Clézio. L’Harmattan, critique littéraire. Paris.