DOI: 10.55804/jtsuSPEKALI-17-21

[1]მის შთამომავლებად მიიჩნევიან ისმაელიანები (არაბები).

[2]ჟ. ჟერტო აბრაჰამს თეოფორულ  ან თეოფორული ელემენტის შემცველ სახელად არ განიხილავს. მისი აზრით, ეტიმოლოგიურად, აბრაჰამის მნიშვნელობაა „მრავალი ადამიანის მამა/მამა მრავალთა“. წყაროთა მეთოდის გათვალისწინებით, მკვლევარი აღნიშნავს, რომ სეპტუაგინტა იყენებს სახელის ბერძნულ ფორმას, სახელ აბრაამს აქვს საერთო საწყისი მარცვალი (ab) ისეთ სახელებთან, როგორებიცაა: ავირამი [I მეფ. 16:34] და ავიშუა [I მეფ. 8:4].  ჟ. ჟერტოს მოსაზრებით,  დაბოლოება „რაამ“ ებრაულად არაფერს ნიშნავს, მაგრამ ის დაკავშირებული უნდა იყოს სახელ რაჰამთან [1 მეფ. 2:44], რომლის მნიშვნელობაა „ის მოწყალეა“. შესაბამისად, სახელის რეკონსტრუქცია იძლევა აბრაჰამ ფორმას (სახელი ავრა-ჰამი, ავ-რაჰამისგან განსხვავებით, მოგვაგონებს  გამოთქმას „მე შევქმნი მათ“ ან „მე ვშობ მათ").  ეს სახელი (ბრჰმ) დამარცვლით შეიძლება წავიკითხოთ შემდეგნაირად: ა-ბა-რა-ჰამ [Жерто, 2017:45-46].

[3]თუმცა ძველ ბერძნულში ჰ ბგერა ისმოდა ანლაუტში ძლიერი ფშვინვის (spiritus asper) დროს და მისი აღნიშვნა ხდებოდა სპეციალური ნიშნით [ ՙ ]. 

[4]ვისარგებლეთ სომხური ბიბლიის ელექტრონული ვერსიით, რომელიც 1895 წლის გამოცემას ეყრდნობა: https://arak29.org/bible/book/tGen_1.htm

[5]იხ. აგრეთვე [დანელია, 1983:128].

[6]ეს სახლი ერქვა ტობის მეუღლესაც (წიგნი ტობისი).

[7]ცნობილია, რომ გელათური ბიბლიის ხელნაწერებს (A 1108 (XII  ს.) და Q 1152 (XII-XIII სს.)) აკლია ხუთწიგნეულის პირველი ორი წიგნი – შესაქმე და გამოსლვათა. ბ. გიგინეიშვილი სათანადო არგუმენტაციის საფუძველზე მიიჩნევს, რომ A 179 და გელათური ბიბლია ერთი რედაქციის ნუსხებს წარმოადგენს და შესაძლებელია ჩაითვალოს „A 179 ხელნაწერში მოქცეული ხუთწიგნეულის პირველი ორი წიგნი იმ ნაწილად გელათური ბიბლიისა, რომელიც თვით გელათურ ნუსხებს არ შემოუნახავთ“ [გიგინეიშვილი, 1989:15].

[8]ბ. გიგინეიშვილი ხუთწიგნეულის ქართული ვერსიების გამოკვლევაში შენიშნავს, რომ ოშკის ბიბლიას ახასიათებს ანთროპონიმის აჰრონ ფორმა, რომელიც გელათურში, როგორც წესი, აარონ ფორმით დასტურდება [გიგინეიშვილი, 1989:26]. უნდა ითქვას, რომ ანთროპონიმის აღმოსავლური ლიტერატურულ-ტექსტობრივი ტრადიციის ამსახველი ეს ფორმა სხვა ნუსხებშიც დასტურდება (მაგ., აჰრონ [გამოს. 4:14 OACS]. შდრ. ჰარონ K. არონ B). ჩვენთვის ამ შემთხვევაში ინტერესს იწვევს ინლაუტის ჰ თანხმოვანი, რომელიც, სხვა ნუსხების მონაცემთა მიხედვით, შეიძლება ფორმაში არ იყოს წარმოდგენილი (ბერძნული ტექსტობრივი ტრადიცია) ან მოხდეს მისი მეტათეზისი თუ ანლაუტში გადანაცვლება. ამ უკანასკნელთ უფრო ბაქარის ბიბლია გამოავლენს: არონს [გამ. 4:28 BC]. აჰრონს OAKS; არჰონ [გამ. 5:1, 5:4, 6:20 B]. აჰრონ OAKCS; ჰარონისმან [გამ. 15:20 B]. აჰრონისმან ACS. არონისმ~ნ K; ჰარონს [გამ. 4:27 B].  აჰრონს OAKS. არონის C.  ჩვენი აზრით, აბრაამის სახელის თავისებური დაწერილობის ფორმების არსებობაც შესაძლოა, ბაქარის ბიბლიის აღნიშნული თავისებურებით ავხსნათ.

[9]ცნობილია, რომ, რადგან სლავები გვიან გაქრისტიანდნენ და საეკლესიო წიგნების ბერძნულიდან თარგმნაც დაახლოებით IX საუკუნიდან უნდა დაეწყოთ, ბერძნული სიტყვების სესხება ამ ენაში ახლებური გამოთქმის შესაბამისად მოხდა: ბასილი – Василий, ამენ – Аминь, მიქაელ – Михаил და სხვ.  [შანიძე, 1964:42].

[10]გამონაკლისის სახით აბრაამ დასტურდება ოთხჯერ (სამჯერ შესაქმეში და ერთხელ მეოთხე მეფეთაში), აბრამ – ორჯერ (ამ შემთხვევებში კონტექსტი ითხოვდა მის ორიგინალურ სახელს). ერთხელ შეგვხვდა მცდარი დაწერილობა – აჰრაჰამის [ლევ. 26: 42 BKS].

[11]რადგან ოშკის ბიბლია თავნაკლულია, ჩვენთვის საინტერესო ფორმებს 12:11-დან გვიჩვენებს.

[12]წინაწარმეტყუელებაჲ ესაიაჲსი დაცულია ოშკურ და იერუსალიმურ (J, XI ს.) ბიბლიებში, ორივეში სარრა ფორმაა.

[13]არ არის გამორიცხული, ოშკურ ბიბლიაში გამოვლენილი ტენდენცია, ფორმობრივ არ განირჩეს ანთროპონიმის ორი ფორმა (შეს. 17:15-ის შემდეგ, გარკვეულ მონაკვეთში), სომხურის გავლენითაც აიხსნას, რადგან რბილი და მაგარი რ-ს (ბერძნული გემინირებული როს ეკვივალენტი) მონაცვლეობაზე დამყარებული Սարա – Սառա დაპირისპირება ქართულად მხოლოდ ერთი – სარა ფორმით შეიძლებოდა გადმოცემულიყო. ისიც საინტერესოა, რომ სარას ახალი სახელის გადმოცემაში, ქართულის მსგავსად, სომხურიც ემიჯნება სირიულსა და ებრაულს და არ იყენებს ჰ-თანხმოვნიან ფორმას, ხოლო აბრაამის შემთხვევაში ისიც ჰ-თანხმოვნიან ფორმებს ანიჭებს უპირატესობას. ამიტომ, ჩვენი აზრით, თუ კომპლექსურად განვიხილავთ ორივე ანთროპონიმის ქართულად ტრანსლიტერაცია-ტრანსკრიფცირების საკითხს, ოშკის ბიბლიაზე ამ მხრივ აღმოსავლური ლიტერატურულ-ტექსტობრივი ტრადიციის გავლენაზე საუბრისას, პირველ ყოვლისა, სომხური უნდა მოვიაზროთ.

პირობითი აღნიშვნები

A   H 1207 (XVIII ს.)

B   A 455 (ბაქარის ნაბეჭდი ბიბლია, 1743 წ.)

C   A 179 (1669 წ.)

D   H 885 (XVII ს.)

E   A 243 (1672 წ.)

F   A 646 (XVI ს.)

G   გელათის კატენებიანი ბიბლია, დაცული  თბილისის კ. კეკელიძის სახელობის ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრში. ჩვენამდე მოღწეულია ორი ხელნაწერით: A 1108 ავტოგრაფული ნუსხითა და  Q 1152 მისი ასლით.

Gb   A 1108 (XII ს.)

Ga   Q 1152 (XII-XIII სს.)

H   ქუთ. #671 (XI ს.)

I   A 570 (XV ს.)

J   Jer. Geo. 7/11 (იერუსალიმის ბიბლია, XI ს.)

K   ქუთ. #28 (1681 წ.)

O   Ivir. Geo. #1 (ოშკის ბიბლია, 978 წ.)

S   A 51 (მცხეთური ხელნაწერი/ბიბლია, ანუ საბას ბიბლია, დაცული  თბილისის კ. კეკელიძის სახელობის ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრში, XVII-XVIII სს.)